در طول یکماهی که از همه‌گیری ویروس کرونا در ایران می‌گذرد، معیارهای جدیدی برای دوست و دشمن‌های عرصه بین‌المللی پیدا شده‌است. قطر و چین پیشتاز کمک به ایران هستند و درگیری لفظی مقام‌های ایران و آمریکا وارد مرحله جدیدی شده است.
درحالی‌که غذا و دارو مشمول تحریم های شدیدتر سال ۲۰۱۸ آمریکا نمی‌شود، اما به دلیل نبود امکان مبادله پول، در عمل در ماه‌های گذشته خرید تجهیزات پزشکی و داروهای ضروری هم برای ایران غیرممکن شده است.
انتظار می‌رفت که ویروس کرونا شرایط را کمی تغییر دهد
اما انتظار می‌رفت که ویروس کرونا شرایط را کمی تغییر دهد. این ویروس که عبور از مرزهای کشورها را برای انسان‌ها دشوار ساخته، مرزهای ایران را در شرایط تحریم به روی کمک‌های بشردوستانه باز کرد.
درخواست‌های مختلفی برای کاهش تحریم‌ها به منظور افزایش امکان کمک به مردم در این شرایط بحرانی مطرح شده و احتمال می‌رود که این ویروس بتواند شرایط کلی ارسال کمک‌های پزشکی به ایران را اندکی بهبود دهد یا دستکم مخالفان سیاست “فشار حداکثری” آمریکا بر ایران را افزایش دهد.
قطر؛ تنها شرکت هوایی که پروازهایش را به ایران ادامه داد
سه روز پیش از انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی، در حالی ایران به طور رسمی همه گیری ویروس کرونا را اعلام کرد که وسایل اولیه‌ای از جمله ماسک، گان (لباس اتاق عمل) و عینک حفاظتی برای کادر بیمارستانی را در اختیار نداشت. مهمتر از همه اینکه کیت‌های تشخیص بسیار محدود بود. حتی گفته می‌شد شهر قم، که نخستین موارد ابتلا در آن شناسایی شد، امکانات بیمارستانی کافی ندارد و بیماران باید به بیمارستان‌های تهران منتقل می‌شدند.
روسیه، گرجستان، امارات، ترکیه، ژاپن، ازبکستان، کویت و اتریش از جمله کشورهایی هستند که برای مقابله با کرونا کمک‌های بشردوستانه به ایران ارسال کردند. پزشکان بدون مرز پیشنهاد برپایی تخت‌های بیمارستانی را داد. مسئولان ایران نظرات مختلفی درباره پذیرش این پیشنهاد داشتند که در نهایت آن را رد کردند. اتحادیه اروپا هم ۲۰ میلیون یورو به ایران کمک کرد. همچنین این اتحادیه از صندوق بین المللی پول خواست که به ایران وام دهد.
بیش از همه، کمک‌های دو کشور قطر و چین چشمگیر بوده است
بیش از همه، کمک‌های دو کشور قطر و چین چشمگیر بوده است. چون نه تنها بیش از سایر کشورها به ایران کمک کرده‌اند، بلکه جنبه‌هایی فراتر از کمک‌های صرف پزشکی داشته است.
تنها چند روز پس از اعلام شناسایی موارد ابتلا به کرونا در ایران، شرکت‌های هوایی خارجی پروازهای خود به ایران را قطع کردند. جز شرکت‌های هوایی ایرانی که پروازهایشان به چند مقصد انگشت‌شمار هنوز ادامه داشت، تنها هواپیمایی قطر بود که پروازهایش به ایران را ادامه داد و همچنان ادامه می‌دهد. پروازهای قطری، افزون بر جابه جایی مسافران، کمک‌های بشردوستانه را هم به تهران بردند. نخستین محموله قطر در تاریخ ۲۳ اسفند به وزن شش تن وارد تهران شد. روز شنبه، دوم فروردین ماه ۱۳۹۹ هم دولت قطر دومین محموله کمک‌های پزشکی فوری برای مقابله با کرونا، به وزن هفت تن را راهی ایران کرد.
به دلیل تضاد منافع با عربستان سعودی، قطر به متحد اصلی ایران در منطقه خلیج فارس تبدیل شده‌است. بخصوص هنگامی که در دسامبر ۲۰۱۷، و در پی قطع روابط دیپلماتیک دو کشور، عربستان همه گذرگاه های مرزی خود را به روی قطر بست، ایران و ترکیه تنها کشورهایی بودند که به قطر کمک کردند.
همکاری چین؛ از کمک‌های پزشکی تا دیپلماسی رسانه‌ای
اواسط بهمن ماه، وقتی مقام‌های ایران وجود موارد ابتلا به ویروس کرونا را تایید نکرده بودند، سعید نمکی، وزیر بهداشت ایران اعلام کرد که دو میلیون ماسک در قالب دو محموله به چین اهدا می‌شود.
پیش از همه گیر شدن ویروس کرونا در ایران، دولت ایران در موقعیت های مختلف، مراتب حسن نیت خود را به کشور بحران‌زده چین اعلام کرده بود. این اقدام دولت و ادامه پروازهای هواپیمایی ماهان به چین، انتقادهای بسیاری را برانگیخت. سفیر چین دیدارهای خود با مقام‌های ایرانی را در توییتر منتشر می‌کرد.
طولی نکشید که ایران هم درگیر کرونا شد و چین به عنوان کشوری که امکانات و تجربه پزشکی کافی داشت، با این شعار که “دوست واقعی در دوران سخت پیدا می‌شود” به کمک ایران آمد. چین علاوه بر محموله‌های کمکی، گروهی از متخصصان داوطلب را نیز به ایران فرستاد.
“چانگ هوا” سفیر چین در ایران، سعی کرد با توییت‌های فارسی، توصیه‌های پزشکی را به گوش مردم ایران برساند و به آنها روحیه بدهد. ویدئوهایی که دانشجویان زبان فارسی در چین، و همچنین بخش فارسی رادیو بین‌المللی چین می‌ساختند، از سوی سفیر چین در ایران هم بازنشر می‌شد. حتی در یکی از ویدئوها، ضمن مرور روند کمک‌های متقابل ایران و چین در پیکار با کرونا، “چکی جان” بازیگر سرشناس سینما و چند ستاره دیگر سینمای چین، با جملاتی به مردم ایران روحیه دادند.
به گفته سفیر چین، تا روز دوم فرودین، ۱۸ محموله تجهیزات پزشکی و کمک‌های بهداشتی و دارویی اهدایی مردم و دولت چین برای مبارزه با کرونا به ایران ارسال شد.
رسانه‌های رسمی چین به مخاطبان فارسی زبان خود نشان دادند که دو کشور ایران و چین متحد نزدیک هستند
افزون بر کمک‌هایی که دولت و مردم چین برای مردم ایران فرستادند، محموله‌هایی هم از کشور چین خریداری شد. محموله‌های خریداری از چین در روزهای ۲۷ اسفند و دوم فروردین به ایران رسید. خرید این محموله‌ها از چین در حالی صورت گرفت که کانال مالی ایران و اروپا برای خرید ملزومات پزشکی و دارویی هنوز عملیاتی نشده‌است.
رسانه‌های رسمی چین هم بیش از پیش سعی کردند به مخاطبان فارسی زبان خود نشان دهند که دو کشور ایران و چین متحد نزدیک هستند. “شین هوا”، خبرگزاری رسمی چین گزارش داد که پس از شیوع ویروس کرونا همبستگی چین و ایران افزایش یافته است. چین در عین حال از آمریکا خواست که تحریم‌های ایران را کاهش دهد اما با جواب رد مواجه شد.
رادیو بین المللی چین هم در مطلبی با عنوان “اقدام اشتباه آمریکا برای سوء‌استفاده از کرونا و تشدید تحریم‌ها علیه ایران” تحریم‌های امریکا را محکوم کرد.
ادامه درگیری لفظی ایران و آمریکا زیر سایه کرونا
با وجود اعمال سیاست “فشار حداکثری”، آمریکا هم برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به ایران ابراز آمادگی کرد. اما این کمک را مشروط به آن دانست که “هیچ بخشی از این پول به دست تروریست‌ها نیفتد.” مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا تصریح کرد که فرستادن کمک‌های بشردوستانه کشورش به ایران مشمول تحریم‌های بین‌المللی نیست.
اما مسئولان ایران ناباورانه به کمک‌های آمریکا نگریستند و آن را رد کردند. رسانه‌های نزدیک به حکومت، گفته‌های مایک پمپئو درباره آمادگی کمک به ایران را “ژست بشردوستانه” خواندند و در راس همه، رهبر ایران در سخنرانی سوم فروردین، مقام‌های امریکایی را به تولید این ویروس متهم کرد: “شما متهم هستید این ویروس را ایجاد کرده‌اید. من نمی‌دانم این اتهام چقدر واقعی است. اما ممکن است دارویی وارد کشور کنید که این ویروس را ماندگار کند. شاید کسی را وارد ایران کنید تا اطلاعات خود را از میزان اثرگذاری این ویروس تکمیل کند.”
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، هم در توصیف پیشنهاد وزیر امور خارجه آمریکا برای کمک بشردوستانه به ایران برای مقابله با کرونا از واژه “منافقانه” استفاده کرد چون تحریم‌های آمریکا مانع خرید دارو و تجهیزات لازم برای مقابله با این ویروس شده‌است.
سیدعباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه در توئیتی تاکید کرد که ایران به پزشک آمریکایی نیاز ندارد: “بهترین، کارآمدترین و شجاع ترین کادر درمانی جهان را داریم.”
درگیری لفظی مقام های ایران و آمریکا احتمال کاهش تحریم‌ها در این شرایط بحرانی را کم کرده
در راستای اشارات رهبر ایران به کمبود امکانات پزشکی در آمریکا، حتی مقام‌های وزارت بهداشت ایران، پیشنهاد کمک پزشکی به آمریکا را ارایه دادند. علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت ایران اظهارداشت: “اعلام آمادگی می‌کنیم که به آمریکا برای مهار و کنترل کرونا کمک کنیم، آمریکا اگر توانمندی در این زمینه دارد بهتر است سیستم بهداشت و درمان خودش را سامان دهد.”
درگیری لفظی مقام های ایران و آمریکا که در هنگام پیکار با کرونا ادامه یافته، احتمال کاهش تحریم‌ها در این شرایط بحرانی را کاهش داده‌است. مقام‌های ایران، واژه دیگری به “تروریسم اقتصادی” افزودند و حالا خواستار توقف “تروریسم اقتصادی و درمانی” هستند تا دارو و تجهیزات پزشکی به کادر درمانی و مردم برسد. بخصوص اینکه چند روز پیش، معاون وزیر بهداشت ایران خبر داد که به دلیل تحریم‌ها، انگلیس ماسک‌های خریداری شده توسط ایران را تحویل نمی‌دهد.