قرار گرفتن در معرض نور خورشید تأثیر زیادی در رفع اختلال خواب مبتلایان به زوال عقل دارد
زوال عقل یا دمانس (به لاتين: dementia) یا خِرَدسودگی در پزشکی و روان‌پزشکی، اختلال مزمن و گاهی حاد فرایندهای روانی به علت بیماری عضوی مغز که با تغییر شخصیت و نئاندرتال شدن و موقعیت‌ناشناسی و اختلال در حافظه و داوری و اندیشه همراه است. شایع‌ترین نوع دمانس، زوال عقل سالخوردگی یا بیماری آلزایمر است.
از دیگر عوامل ایجاد دمانس می‌توان به سکته مغزی، روان‌آشفتگی (دلیریوم) ناشی از سمی شدن بدن در اثر مواد مخدر و روان‌گردان و بیماری‌های ناشایع ولی معروف مانند جنون گاوی اشاره نمود. طبق تعریف، خردسودگی عبارت است از تخریب پیش رونده کارکردهای شناختی که در زمینه‌ای از هشیاری کامل (بدون وجود دلیریوم بسته به نوع عامل آن) بروز می‌کند.
دمانس از علائم بیماری و به صورت مجموعه‌ای از عملکردی‌های بد بالینی شامل اختلالاتی در حافظه، زبان‌پریشی، تغییرات روان‌شناختی و روان‌پزشکی و مختل شدن فعالیت‌های روزمره تظاهر می‌یابد.
وقتی بیماری با شکایت اختلال ذهنی و یا حافظه به پزشک مراجعه می‌کند، شاید تنها نوع بیماری که خود و همراهانش به آن فکر میکنند، بیماری آلزایمر باشد. ولی در حقیقت بیماری آلزایمر یکی از انواع بیماری‌های فرسایش مغز است.
فرسایش مغز چگونه بوجود می‌آید؟
سلول‌های مغزی مانند منزل شما هستند. در پایان روز، زباله‌هایی که در اثر مصرف غذا و یا تمیز کردن منزل بوجود میایند، در صورتی که به بیرون از منزل منتقل نشوند، امکان زندگی در آن منزل را نا ممکن میکنند.
در حال حاضر بیشتر دانشمندانی که درباره بیماری آلزایمر تحقیق میکنند بر این باورند که در بسیاری از بیماری‌های فرسایش مغز، اشکال در همین فرایند تخریب و تجزیه مواد اضافه در داخل سلول‌های مغزی است . این مواد اضافی در صورتی که در سلول و یا در محیط اطراف آن باقی بمانند، باعث اختلال در کار و نهایتا مرگ سلول می‌شوند.
در بسیاری از این موارد، این ضایعات، پروتئین‌ها هستند که در سلول‌های مغزی یا نورون‌ها رسوب میکنند. به وجود آمدن کلاف‌های پروتئینی، ارتباط بین سلول‌های عصبی مغز را مختل میکنند و باعث از بین رفتن آنها می‌شوند. شروع این تخریب سلولی در بیماری آلزایمر در منطقه هیپوکامپوس مغز که مرکز آموخته‌ها و حافظه انسان است صورت می‌گیرد و به همین علت است که مشکلات حافظه از اولین علایم این بیماری به حساب می‌آید.
اغلب افراد مبتلا به زوال عقل، دارای حجم کوچکی از مغز می باشند
علایم بیماری زوال عقل:
قبل از اینکه علائم بیماری زوال عقل به طور وضوح در شما بروز کند، تغییرات خاصی در رفتار شما نشان‌دهنده ابتلا به این بیماری است. این تغییرات خاص عبارتند از:
مشکل در جویدن موادغذایی سفت: جویدن سخت و مشکل یک سیب می تواند نشان دهنده زوال عقل باشد. هنگامی که تعداد دندان ها کم می شود و یا اصلا وجود ندارند، افراد کمتر عمل جویدن غذا را انجام می دهند. این مسئله باعث کاهش جریان خون به مغز می شود و در نتیجه بیماری زوال عقل بروز می کند.
– به کندی راه رفتن: روش راه رفتن شما، می تواند خطر بروز بیماری زوال عقل را در شما نشان دهد.افرادی که به کندی راه می روند، دارای مغز با حجم کوچکی می باشند. از آنجا که اغلب افراد مبتلا به زوال عقل، دارای حجم کوچکی از مغز می باشند، پس می توان گفت کسانی که کند راه می روند، در معرض خطر ابتلا به زوال عقل قرار دارند.
– مشکل در خوابیدن : چرخه خواب شما ممکن است شما را به سمت زوال عقل بکشاند.
محققان دریافتند زنانی که در اوایل روز، کمتر به فعالیت جسمانی می پردازند و خواب هستند (شب ها خوب و به مقدار کافی نمی خوابند)، نسبت به زنانی که به مقدار کافی در شب می خوابند و در اوایل روز هم فعال هستند، 80 درصد بیشتر احتمال ابتلا به بیماری زوال عقل را دارند.
– افزایش وزن : چاقی یکی از عوامل تهدیدکننده سلامتی می باشد و ابتلا به بیماری هایی از قبیل: دیابت نوع 2، بیماری قلبی و آرتریت را در پی دارد.افزایش BMI (شاخص توده بدنی) ارتباط تنگاتنگی با بیماری زوال عقل دارد.اگر شما چاق هستید و یا اضافه وزن دارید، برای جلوگیری از ابتلا به بیماری زوال عقل، از همین حالا ورزش و رژیم لاغری اصولی را شروع کنید.
– افسردگی:افسردگی می تواند بر سلامت مغز اثر بگذارد.احتمال ابتلا به بیماری زوال عقل در افرادی که در اواخر عمر دچار افسردگی می شوند، دو برابر است.
چرخه خواب شما ممکن است شما را به سمت زوال عقل بکشاند
علل شایع اختلال‌های شناختی در افراد مسن عبارتند از:
– آغاز یا تشدید نارسایی قلب
– داروهای تجویزی، به‌ویژه داروهای ضد پارکینسون وسایر داروهای با خواص آنتی کولینرژیک
– نوشیدنی الکل
– هیپوکسی یا ایسکمی عروق مغز
– عفونت‌های گوش، پوست، ریه و دستگاه ادراری
سایر عللی که از شیوع کمتر برخوردارند عبارتند از:
– اختلال افسردگی اساسی که دمانس را تقلید می‌کند
– کم خونی شدید در افراد بسیار مسن
– کمبود ویتامین ب۱۲ فولات
– کم‌کاری تیروئید
– تومورهای مغزی با رشد تدریجی
– نارسایی کلیوی
– هیدروسفالی ارتباطی
– سیفلیس
– هیدروسفالی فشار معمولی علاوه بر عوامل بالا ممکن است بیمار دچار پیری طبیعی شده باشد که با عدم تداخل قابل ملاحظه در رفتار اجتماعی وشغلی با دمانس قابل افتراق است. همچنین دلیریوم با شروع حاد، دوره کوتاه، تشدید شبانه علائم از دمانس قابل تمایز است.
ضمن این که نباید احتمال اختلالات ساختگی یا تمارض را از نظر دور داشت. همچنین با توجه به شباهت‌های نسبی این بیماری با اسکیزوفرنی و افسردگی اساسی، لازم است علایم تشخیصی به صورت دقیق و بالینی بررسی شود.
میوه بلوبری می‌تواند با پیشگیری از زوال عقلی و بهبود قدرت حافظه به سلامت مغز کمک کند
انواع دمانس :
آلزایمر
در تشخیص دمانس نوع آلزایمر علاوه بر وجود اختلال حافظه، وجود یکی دیگر از اختلالات شناختی که در قبل ذکر شد الزامی است. همچنین این بیماری باید در عملکرد اجتماعی و شغلی فرد اختلال ایجاد کند.
دمانس عروقی
علایم عمومی آن مشابه دمانس نوع آلزایمر است با این تفاوت که شواهد بالینی و آزمایشگاهی مبنی بر دلایل عروقی در مورد آن موجود است. در ضمن معمولاً سیر نزولی و پله پله در دمانس عروقی شایعتر از نوع آلزایمر است.
راه‌های پیشگیری از آلزایمر:
1. ورزش : ورزش کردن تاثیر زیادی به سوخت و ساز مغز می‌گذارد و می‌تواند از تحلیل رفتن کارایی شناختی و زوال عقلی جلوگیری کند. بررسی‌ها نشان داده که افزایش سوخت و ساز در مغز باعث جلوگیری از افزایش ماده کولین (جزئی از ویتامین B) می‌شود. این متابولیست معمولاً با کاهش سلول‌های عصبی افزایش می‌یابد و در نهایت افزایش آن منجر به آلزایمر می‌شود. انجام ورزش میزان کولین را در مغز تنظیم می‌کند. بنابراین ورزش کردن باعث حفاظت از سلول‌های عصبی می‌شود.
2. قدم زدن : فعالیت فیزیکی مانند پیاده‌روی بر ساختار مغز تاثیر می‌گذارد. بنابراین برداشتن ۴ هزار قدم در طول روز از اختلال حواس جلوگیری می‌کند. افرادی که حداقل در طول روز ۴ هزار گام برمی‌دارند کارایی شناختی بیشتری نسبت به دیگران دارند. فعالیت فیزیکی همچنان باعث افزایش توانایی مغز در ایجاد تغییرات می‌شود.
3. دو زبانه بودن : دانستن زبان دوم مناطقی از مغز را که معمولا در بیماران آلزایمر تحت تاثیر قرار گرفته، تقویت می‌کند. محققان کانادایی، اسکن مغز دو گروه افراد چندزبانه و تک‌زبانه که همگی مبتلا به بیماری آلزایمر بودند را مورد بررسی قرار دادند. نتیجه این بود که دانستن یک زبان دوم ممکن است به کاهش تاثیرات اختلالات مغزی “دژنراتیو” (degenerative) کمک کند.
4. قهوه : بررسی انجام گرفته در مورد تاثیر مصرف قهوه و سلامت مغز نشان می‌دهد مصرف مرتب قهوه با کاهش ۱۶ درصدی خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقلی مرتبط است.
5. معاینه چشم :به تازگی محققان مدعی شده‌اند می‌توان با اسکن ساده چشم امکان ابتلا به این بیماری را به طور زودهنگام تشخیص داد. در بیماری آلزایمر، پلاک‌هایی متشکل از پروتئینی موسوم به “بتا آمیلوئید” در مغز بیماران شکل می‌گیرد که به سلول‌های مغزی آسیب رسانده و آنها را نابود می‌کند. دانشمندان دریافتند همین میزان انباشت‌های پروتئین بتا آمیلوئید در شبکیه (واقع در پشت چشم) هم شکل می‌گیرد و میزان پلاک شناسایی شده در این بخش با میزان پلاک موجود در نواحی مغزی بیماران آلزایمری برابری می‌کند، این بدین معناست که می‌توان امکان بروز آلزایمر را سال‌ها قبل از ظهور علائم واقعی آن، با استفاده از اسکن چشم پیش‌بینی کرد.
6. بلوبری : بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف میوه بلوبری می‌تواند با پیشگیری از زوال عقلی و بهبود قدرت حافظه به سلامت مغز کمک کند. آنتی‌اکسیدان موجود در این میوه برای قدرت حافظه و عملکرد شناختی افراد بزرگسال مفید است و از ابتلا به آلزایمر پیشگیری می‌کند.
مصرف مرتب قهوه با کاهش ۱۶ درصدی خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقلی مرتبط است
درمان دمانس :
درمان‌های روانی – اجتماعی:
درمان رفتاری – شناختی در بیماران دچار دمانس خفیف تا متوسط برای غلبه بر «تفکر فاجعه‌نگر» (که در آن به تمام سختی‌ها به‌عنوان یک فاجعه نگاه می‌شود) مفید به نظر می‌رسد. «قالب‌بندی مجدد شناختی» می‌تواند در ایجاد راهبردهای کنار آمدن با مشکل در مراقبین بیماران نقش داشته باشند و ممکن است از رویکردهای حل مشکل یا مداخلات گروه‌های حمایتی برای آنها مؤثرتر باشند.
مطالعات موردی روی درمان رفتاری – شناختی در بیماران دچار دمانس نشان داده‌اند که چگونه یک رویکرد مبتنی بر فرد می‌تواند به تخفیف ترس از این که دیگران تشخیص را بفهمند، به کاهش افت سریع توانایی‌ها، پرهیز از رفتار خجالت‌آور در جامعه، و جلوگیری از حذف نقش بیمار در برنامه‌ریزی مراقبت‌ها کمک‌کننده باشد. تکنیک‌های مورد استفاده شامل ترکیبی از واقعیت‌گرایی، راهبردهای حافظه، و بازسازی مجدد هستند.
یکی از مشکلات اساسی در مورد افراد مبتلا به دمانس احساس از خود گذشتگی مراقب نسبت به بیمار است که منجر به احساس تنفر نسبت به خود و بیمار می‌شود. امروزه با کتاب‌هایی که مخصوص این گروه از پرستاران و افراد خانواده نوشته شده و همچنین روان دروانی‌های حمایتی و مشاوره‌های مستمر سعی در کاهش این گونه موارد است.
درمان دارویی:
در زیر نمونه‌ای از درمان دارویی برای استفاده روزانه حالت‌های مختلف دمانس آمده‌است:
برای آژیتاسیون خفیف
ترازودون ۳۰۰–۵۰ میلی‌گرم بنزودیازپین‌ها، مانند لورازپام ۴–۵/۰ میلی‌گرم کلومتیازول تا ۳ کپسول (۱۵–۵ میلی‌لیتر مایع) مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، مانند سیتالوپرام ۲۰–۱۰ میلی‌گرم و سرترالین ۱۰۰ میلی‌گرم همچنین والپروات سدیم۲۵۰ میلی‌گرم تا ۱ گرم، کاربامازپین ۳۰۰–۵۰ میلی‌گرم، مهارکننده‌های کولین‌استراز (به‌ویژه ریواستیگمین ۶–۵/۱ میلی‌گرم در دمانس اجسام لوی)، پرومازین ۱۰۰–۲۵ میلی‌گرم را در نظر بگیرید
برای آژیتاسیون شدید یا در صورت وجود سایکوز
کوئتیاپین ۲۰۰–۲۵ میلی‌گرم ریسپریدون ۲–۵/۰ میلی‌گرم الانزاپین ۱۰–۵/۲ میلی‌گرم آریپیپرازول ۱۵–۵ میلی‌گرم در صورت وجود علایم افسردگی مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین مانند سیتالوپرام ۲۰–۱۰ میلی‌گرم و سرترالین ۱۰۰ میلی‌گرم میرتازاپین ۴۵–۱۵ میلی‌گرم
به گفته پزشکان، قرار گرفتن در معرض نور خورشید تأثیر زیادی در رفع اختلال خواب مبتلایان به زوال عقل (دمانس) دارد.