از حمام بیرون آمده‌ام، در حالی که احساس شادابی و تندرستی می‌کنم و فکر می‌کنم تنها یک کار دیگر مانده که با انجام آن، وظیفهٔ خود را در برابر بهداشت بدنم انجام داده باشم و آن هم پاک کردن گوش‌هایم است.

خوشحال و به سرعت بلند می‌شوم و جعبهٔ گوش پاک کن را برمی‌دارم و دوباره «روی مبل می‌نشینم و چون انسان‌های وظیفه‌شناس، آهسته گوش پاک کن را داخل کانال گوش می‌کنم و می‌چرخانم، بعد بیرون می‌آورم، نگاهی به آن می‌اندازم اطراف پنبه گوش پاک کن؛ زرد مایل به قهوه‌ای شده است.

چندین دقیقه به آن خیره می‌مانم، اما ناگهان متوجه می‌شوم سکوت همه جا را فراگرفته و حتی گویندهٔ تلویزیون دارد لب خوانی می‌کند.

با ریموت صدای تلویزیون را بیشتر می‌کنم اما خیر؛ چیزی نمی‌شنوم. ناراحت و وحشت زده لباس می‌پوشم و به نزدیک‌ترین درمانگاه می‌روم. دکتر بعد از معاینه می‌گوید، باید گوش شما شستشو شود، چون پر از واکس است.

با تعجب و حیرت می‌گویم: ببخشید من اصلا در خانه واکس ندارم که بخواهم آن را داخل گوش بکنم.
دکتر جدی توضیح می‌دهد نه منظورم واکس کفش نیست: به طور طبیعی از جدار کانال گوش، ماده‌ای ترشح می‌شود که نام آن واکس است. این واکس سه ویژگی مهم دارد:

√ تلخ است
√ چسبناک است
√ دارای مواد ضدعفونی کننده است.

وظیفهٔ واکس چیست؟

√ تلخی و چسبناکی آن، مانع از ورود حشرات زنده به داخل کانال گوش به ویژه در زمان خوابیدن می‌شود.

√ضدعفونی کنندگی آن هم می‌تواند تا حدی کمک به سالم ماندن گوش کند.

این ماده، مدتی پس از ترشح، چون در معرض هوای داخل گوش قرار می‌گیرد، خشک می‌شود و کارایی خود را از دست می‌دهد. در نتیجه با دو مکانیسم طبیعی، به خارج از گوش هدایت می‌شود:

√ هنگام غذا خوردن
√ زمان صحبت کردن

در هر دو حالت بالا، کف کانال گوش لرزش پیدا می‌کند و واکس‌هایی که خشک شده‌اند، به تدریج خارج می‌شوند و ترشح جدید جای آن‌ها را می‌گیرد.

اما در صورتی که گوش پاک کن را به منظور تمیز کردن گوش وارد گوش خود نمایید، چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر اندکی دقت کنیم و بعد از آن هم به خودمان اجازه دهیم و فکر کنیم می‌بینیم که کالیبر یا قطر سر گوش پاک کن با قطر کانال گوش به یک اندازه است.

همزمان با ورود این وسیله به داخل گوش، بیش از ٩٩% ترشحات گوش به عقب رانده و به پردهٔ گوش نزدیک می‌شوند و علاوه بر آن، از محدودهٔ مکانی که می‌توانند با لرزش کف کانال گوش به طور طبیعی خارج شوند، دور می‌شوند؛ بنابراین، مکانیزم طبیعی خارج شدن واکس مختل می‌شود.

به مرور زمان، واکس‌ها به جای خارج شدن در انتهای کانال گوش جمع می‌شوند.

در ابتدا تنها بعد از حمام به دلیل ورود آب به داخل گوش و جذب آن به وسیلهٔ واکس‌ها ی مانده و خشک شده، متورم می‌شوند و راه گوش را کامل می‌بندند؛ اما چون از حمام خارج شویم، به ویژه اگر برای خشک کردن مو از سشوار استفاده کنیم، وجود گرما موجب تبخیر آب داخل گوش می‌شود و واکس‌ها دوباره خشک و در نتیجه دوباره متراکم می‌شوند و عبور صدا مجددا امکان پذیر می‌شود. ما معمولا آن را به حساب ماندن آب در گوش می‌گذاریم که به مرور زمان خارج شده است.

نکات مهم

١. در سال‌های اخیر، بسیاری از افراد به ویژه جوانان از وسیله‌ای دیگر به میزان زیاد و غیر متعارف استفاده می‌کنند که به نوعی‌‌ همان عوارض گوش پاک کن را می‌تواند به دنبال داشته باشد و آن استفاده از هندزفری است.

زمانی که از هندزفری بویژه با فرکانس بالا استفاده کنیم، امواج صوتی، واکس‌های موجود در ابتدای کانال گوش را به انتها می‌راند و باز به نوعی مانع از دفع طبیعی آن‌ها می‌شود.

عوارض استفادهٔ بی‌رویه از هندزفری

الف. متراکم کردن واکس‌های موجود در گوش و کاهش موقت شنوایی.

ب. کاهش دائمی آستانهٔ شنوایی، به دلیل کاهش حساسیت حسگرهای گوش، واقع در گوش داخلی.

روش استفادهٔ صحیح از هندزفری

√ به جز در شرایط خاص، هرگز هندزفری را هم زمان در دو گوش قرار ندهید.
بیشتر مواقع تنها در یک گوش بگذارید و سپس به تناوب با عوض کردن جای آن، به یک گوش استراحت دهید.

√ هرگز به مدت طولانی از فرکانس‌های بالا استفاده نکنید.

٢. میزان ترشح واکس در افراد مختلف بسته به سن، جنس،‌ نژاد، شرایط آب و هوایی و… متفاوت است و کم بود میزان ترشح، دلیلی بر نقص پزشکی نیست.

٣. به هیچ عنوان در شرایط معمول، آب در درون کانال گوش نمی‌ماند، چرا که کانال گوش، شیب به طرف خارج و رو به پایین دارد. پس در شرائط طبیعی، امکان ماندن آب در آن وجود ندارد؛ اما بسیار دیده می‌شود که افراد، بعد از شنا، به منظور کمک به خروج سریع‌تر آب از گوش، در حالی که گردن خود را کامل به یک سمت خم کرده‌اند، محکم لی لی می‌روند. حال آنکه نیازی به انجام آن نیست.

با استفادهٔ مرتب از گوش پاک کن و جمع شدن تدریجی واکس داخل گوش، انسداد کامل می‌شود و امکان انتقال صدا به داخل گوش از بین می‌رود.

در این شرایط، چاره‌ای به جز دخالت پزشکی به منظور خارج کردن واکس‌ها از داخل گوش وجود ندارد.

اینجاست که آموزش غلط، موجب رونق شستشوی گوش در کلینیک‌ها همچون کارواش‌ها شده است!

اگر تاریخچهٔ آغاز شستشوی گوش را بررسی کنیم، تقریبا با ورود ابزاری به نام گوش پاک کن همزمان بوده است، زیرا تا قبل از آن اگر کسی گوش خود را دستکاری می‌کرد، مثلا با چوب کبریت بود و چون قطر آن نازک بود، زیاد واکس‌های گوش دستکاری و به انتهای گوش رانده نمی‌شدند.

در واقع ما چیزی به نام گوش پاک کن نداریم. پزشکان به منظور سالم ماندن گوش از هر گونه آسیبی، توصیه می‌کنند؛

شما تنها و تنها اجازه دارید مشت خود را به صورت بسته داخل کانال گوش خود بکنید. در این صورت حتی اگر موفق بشوید و این کار را انجام دهید، مطمئین باشید هیچ آسیبی به گوش شما وارد نخواهد شد!

اما آیا به راستی می‌توانید این کار را بکنید؟

در واقع در علم پزشکی چیزی به نام گوش پاک کن تولید نشده است، بلکه کاربرد این وسیله که آن را به عنوان گوش پاک کن به ما معرفی کرده‌اند، کمک به وارد کردن دارو به جاهایی از بدن است که با دست امکان ورود به آن نیست!

نتیجه گیری

١. پاک کردن گوش در شرایط معمولی نه تنها موردی ندارد، که حتی می‌تواند موجب جمع شدن واکس در گوش و کاهش موقت شنوایی و حتی در پاره‌ای موارد، باعث پارگی پردهٔ گوش بشود.

٢. در صورت احساس ناراحتی و یا حتی خارش گوش، باید به مراکز درمانی مراجعه کرد تا پزشک معالج با دیدن مستقیم کانال و تشخیص علت مشکل ایجاد شده، ضمن توصیه‌های لازم، درمان کند.

کلام آخر

همانطور که در مطالب قبلی گفته شد، مردم که مصرف کنندهٔ تکنولوژی‌های وارداتی هستند و بر اثر مصرف غلط، دچار عوارض ناشی از مصرف آن می‌شوند، خود بی‌گناه‌ترین گروه هم هستند، چون ما سیستمی به عنوان حمایت از مصرف کننده نداریم و سود نجومی تاجران، به میزان ناآگاهی ما مصرف کنندگان از نحوهٔ صحیح و علمی استفاده از آن هاست.

دکتر علیرضا داودی، مسئول مرکز بهداشت دانشگاه خوارزمی تهران