تنهایی حسی است که فرد با توجه به شرایط محیط پیرامونی خویش آن را دریافت می‌کند، احساسی که برای برخی آزاردهنده برای برخی دیگر لذت بخش است، فارغ از این حس، استمرار و تشدید تنهایی می‌تواند فرد را با آسیب‌هایی جدی مواجه سازد.
تنهایی حسی است که منشأ اثر آن را باید در محیط پیرامونی فرد جستجو کرد، احساسی که با توجه به برداشت انسان از محیطی که در آن حضور دارد حاصل می‌شود.
برخی تنهایی را لذت بخش و برخی دیگر آزار دهنده تلقی می‌کنند، فارغ از این دو احساس متناقض، آنچه که قاعده و مبنا است معطوف به این امر می‌شود که استمرار و ادامه دار شدن تنهایی می‌تواند با مخاطرات و آسیب‌های بسیاری همراه شود.
مدتی پیش، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در مراسم گرامیداشت روز چهانی سالمند که در محل وزارت تحت مدیریتی وی برگزار شد از افزایش تنهایی در جامعه خبر داد.
ربیعی در این مراسم می‌افزاید: نسل جدید نگرش‌های متفاوتی دارد و به نظر می‌آید که تنهایی در جامعه بیشتر شده است.
اشاره وزیر کار به تشدید تنهایی در جامعه، از پدیده‌ای حکایت دارد که می‌طلبد به نحوی دقیق‌تر مورد واکاوی قرار گیرد.
در این گزارش جامعه‌شناسان و روان‌شناسان اجتماعی انواع تنهایی و علل ظهور و بروز آن را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.
نفیسه میرگذر، روان‌شناس و کار‌شناس امور تربیتی اظهار کرد: تنها به احساسی گفته می‌شود که در آن فرد ارتباطات و تعاملات خود با دیگران را پایین‌تر از حد معمول تصور می‌کند.
اگر فرد از سطح تعاملات خود با دیگران احساس رضایت خاطر کند، حس تنهایی بر او غلبه نمی‌کند و در نقطه مقابل، در شرایطی که فرد از تعاملات خود با محیط و افراد حاضر در اطراف خود اعم از اعضای خانواده، دوستان، آشنایان و محیط اجتماعی احساس رضایت نکند، علیرغم حضور و تعدد و کثرت افراد بسیاری در اطراف خود، اما حس تنهایی بر او مستولی خواهد شد.
** تنهایی، انزوای روح و روان
مینا دارابی، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی در این خصوص عنوان کرد: فرد تنها، همواره با این حس مواجه است که دیگران وی را درک نمی‌کنند و نمی‌فه‌مند.
وی افزود: اگرچه ابتدا به ساکن، این حس در گام اول، برداشتی ساده به نظر می‌رسد که ممکن است امری عادی تلقی شود، اما استمرار چنین احساسی، تبعات ناخوشایندی را در بر خواهد داشت و می‌تواند با آسیب‌هایی جدی و مخاطره آمیز همراه شود.
دارابی عنوان کرد: فرد تنها گمان می‌کند که وجه اشتراکی میان دیگران با او وجود ندارد و چنین تصوری گام آغازین انزوای تدریجی به شمار می‌رود.
اینجامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی گفت: چنین افرادی به ندرت به دیگران اعتماد می‌کنند و همواره حسی توام با بدبینی نسبت به دیگران دارند و تداوم چنین احساسی روح وروان را چنان درگیر و محتاط می‌کند که به نوعی می‌تواند به وسواس‌های فکری وارتباطی منتهی شود.
وی افزود: افسردگی، اضطراب، غم، نارضایتی و خجالت در اغلب موارد همنشین احساس تنهایی هستند.
دارابی عنوان کرد: افرادی که در حس تنهایی و انزوا غوطه ور هستند عموما از عزت نفس و خود پنداری مثبت محروم هستند و در برخوردهای اجتماعی با اضطرابی بالقوه مواجه می‌شوند و همواره از آسیب روابط اجتماعی خود با دیگران در هراس به سر می‌برند.
** آموزش مهارت‌های زندگی، دفع کننده تنهایی
صدیقه نوبهار، روان‌شناس و کار‌شناس امور خانواده در تشریح راهکارهای مقابله و پیشگیری از تنهایی عنوان کرد: لایه‌های پیچیده و متعددی را می‌توان به عنوان دلایل و عوامل موثر در تنهایی مدنظر قرار داد.
وی افزود: اساسا تنهایی دو وجه دارد، یک وجه آن به فرد بر می‌گردد و وجه دیگر آن به مخاطبان فرد معطوف می‌شود.
نوبهارگفت: بطور طبیعی در این فرآیند و پروسه ارتباطی، فراز‌ها و فرودهایی وجود دارد که بخشی از آن شامل نقاط سفید و برخی دیگر نقاط سیاه هستند.
این روان‌شناس و کار‌شناس امور خانواده عنوان کرد: راز و رمز تنهایی را باید در عدم رضایت در تعاملات فردی و گروهی جستجو کرد و به واقع در شرایطی که یک طرف ارتباط و یا هر دو سوی آن، از رضایت کافی در برقراری و استمرار ارتباط برخوردار نباشند، ارتباط کمرنگ، سرد ودر نهایت قطع خواهد شد.
وی افزود: نکته حائز اهمیت معطوف به این موضوع می‌شود که عموما اگر محیط پیرامونی افراد با درگیری، تنش سپری شود، به طور طبیعی ضریب تنهایی و تنها شدن آن‌ها افزایش خواهد یافت.
نوبهار افزود: آنچه که در تقویت تعاملات اجتماعی و مهار تنهایی مثمر ثمر خواهد بود به آموزش و یادگیری فنون و مهارت‌های زندگی معطوف می‌شود و هر آنچه فرد در این عرصه از تبحر وتوانمندی بیشتری برخوردار شود، احتمال بروز و ظهور تنهایی وانزوا در او کاهش خواهد یافت.
وی افزود: افرادی که به نحوی کارآمد و کاربردی موفق به کسب مهارت‌های زندگی شده‌اند، در روابط اجتماعی خود بیشتر تمایل دارند که از یک موقعیت جدید اجتماعی به عنوان فرصتی برای به دست آوردن دوستان جدید بهره گیری کنند.
این روان‌شناس اجتماعی عنوان کرد: گشاده رویی، اعتماد به نفس، قدرت بیان بالا، جذابیت در کلام از ویژگی‌های افرادی است که در کسب مهارت‌های زندگی و تعاملات اجتماعی موفق خواهند بود.
** تنهایی، از فرصت‌ها تا تهدید‌ها
کاظم سوریان، کار‌شناس امور اجتماعی، در خصوص فرصت‌ها و تهدید‌های موجود در تنهایی عنوان کرد: اساسا نمی‌توان بصورت مطلق به تنهایی برچسب خوب یا بد زد.
وی افزود: تنهایی احساسی است که در صورت حفظ تعادل، می‌تواند سازنده قلمداد شود و چه بسیار آثار هنری که در تنهایی خلق می‌شوند، چه بسیار تصمیماتی که در اوج عقلانیت در تنهایی اتخاذ می‌شود.
سوریان گفت: در اغلب اوقات عبادت و مناجاتی عمیق، با خلوت و تنهایی همراه است که تمامی این موارداز ثمرات برجسته تنهایی حکایت دارد.
سوریان گفت: اما در شرایطی که فرد ناگزیر است که در بازه‌ها و مقاطع زمانی طولانی در تنهایی زندگی کند، این احساس می‌تواند با مخاطرات بسیاری همراه شود و‌گاه تا مرز خودکشی نیز پیش می‌رود.
وی افزود: انسان متعادل، علاوه بر روحیه جمعی به عنصر تنهایی نیز نیازمند است و با امتزاجی از تنهایی و روحیه جمعی به رشد، تکامل و پیشرفت می‌رسد.
** مهار تنهایی چگونه می‌سر می‌شود؟
حشمت نبی‌زاده، آسیب‌شناس اجتماعی در خصوص راهکارهای موثر در رفع و مهار تنهایی عنوان کرد: یادگیری فنون ارتباطی مهم‌ترین مولفه در تقویت تعاملات اجتماعی محسوب می‌شود و به واقع می‌توان گفت افرادی که فاقد چنین توانایی هستند همواره برای تنها شدن مستعد خواهند بود.
وی افزود: تغییر و اصلاح رفتار‌ها و منش‌های مخرب که از قوه دفعی بالای برخوردار هستند گام دیگری است که در رفع تنهایی مثمر ثمر خواهد بود.
نبی‌زاده یادآور شد: قرار گرفتن افراد در محیط‌ها و شرایط حزن انگیز، مطالعه رمان‌های خاص و موسیقی‌های غمگین و یادآوری و مرور خاطرات تلخ گذشته که با سرخوردگی و شکست همراه بوده از دیگر عواملی است که احساس تنهایی را بیش از پیش تشدید می‌کند و باید از چنین افکار‌ها و رفتارهایی دوری جست.
باشگاه خبرنگاران