«بی‌ اختیاری‌ ادرار» به‌ دفع ‌مکرر ادرار در لباس‌ یا رختخواب‌ گفته‌می‌شــود که‌ معمولا به‌ صــورت ‌«شب‌ ادراری‌» است ‌، یعنی‌ کودک ‌در روز دفع‌ ادرار را کنترل‌ می‌کند امادر شب‌ و هنگام‌ خواب‌ قادر به‌ این‌کنترل‌ نخواهد بود…

البته‌ سنی‌ که‌ شب‌ادراری‌ به‌ عنوان‌ یک‌ پدیده‌ غیرطبیعی‌تلقی‌ می‌شود به‌ چندین‌ عامل‌ بستگی‌دارد که‌ عبارتند از: سنی‌ که‌ کودک‌ کنترل‌ ادرار را فراگرفته‌ است‌. جنسیت‌وی‌، الگو و دفعات‌ بی‌ اختیاری‌ وانتظار والدین‌ از کودک‌.

عدم کنترل ادرار یک علامت روان تنی شایع است که هم به تنهایی و هم همراه با سایر اختلالات کودکان و نوجوانان تظاهر می‌یابد و زمانی این اختلال مطرح است که کودکی که حداقل سن او 5 سال می‌باشد، هنوز کنترل ادرار خود را به طور کامل بدست نیاورده است و در رختخواب یا لباس خودش ادرار می‌کند که این عدم کنترل ممکن است فقط در شب (تنوع شبانه)، فقط در روز (نوع روزانه) یا در هر دو زمان (نوع مختلط) باشد، ممکن است این رفتار کودک عمدی یا غیرعمد باشد.

از بین این کودکان کسانی هستند که در مرحله‌ای از سن خود حداقل به مدت 6 ماه تا یک سال کنترل ادرار خود را بدست آورده‌اند و پس از آن مجدد دچار مشکل شده‌اند (نوع ثانویه) ولی کودکانی نیز هستند که هیچگاه کنترل ادرار خود را بدست نیاورده‌اند که این نوع شب ادراری اولیه می‌نامیم و شایع‌تر از نوع ثانویه می‌باشد.

شیوع این بیماری در پسران 15-6 درصد و در دختران 12-3 درصد می‌باشد. با افزایش سن شویع آن کاهش می‌یابد و در 14 سالگی شیوع آن بین 5 % – 5 / 1 % می‌باشد. شب ادراری در پسران شیوع بیشتری نسبت به دختران دارد. در بزرگسالان شیوع شب ادراری به یک درصد می‌رسد. درصد بالایی از کودکانی که مبتلا به شب ادراری هستند در بستگان درجه یک خود افرادی را دارند که مبتلا به شب ادراری بوده‌اند و همچنین چنانچه یکی از والدین تارخچه مثبت شب ادراری داشته باشند، احتمال ابتلاء فرزند آنها بیشتر از جمعیت عادی است و چنانچه هر دو والد سابقه مثبت داشته باشند احتمال ابتلاء کودک واضحا افزایش می‌یابد و این مسئله بعد ژنتیک را در این بیماری پررنگتر می‌کند.

کودکان در چه سنی باید کنترل ادرار را به دست بیاورند؟

توانایی کنترل ادرار و مدفوع نیز جزو رشد حرکتی – روانی کودک محسوب می شود. معمولاً کودکان در حدود 15ماهگی می توانند نیاز به اجابت مزاج خود را بگویند. درحدود 20ماهگی، طی روز، ادرار خود را کنترل می کنند و در 36ماهگی نیز مهارت کنترل شبانه ادرار را کسب می کنند.

اما در صورتی که فرزند شما نسبت به حدود سنی ذکر شده تأخیر نشان می دهد، نباید او را مورد سرزنش قرار داده یا حتی به تنبیه متوسل شوید. زیرا تنها خواست و اراده کودک نیست که او را قادر به کنترل ادرار و یا مدفوع می کند، بلکه فاکتورهای پیچیده دیگری نظیر عوامل ارثی، محیطی که کودک در آن زندگی می کند، وضعیت سلامت عمومی و سیر رشد او در این امر مؤثر می باشند.

بررسی نوار مغزی علیرغم انجام زیاد آن در کودکان مبتلا به شب ادراری فقط در صورتی توصیه می‌شود که در شرح حال و معاینه و تاریخچه کودک یافته‌ای به نفع صرع پیدا شود.

در پیش گرفتن رفتاری محبت آمیز به همراه درک کودک، می تواند در به دست آوردن مهارت کافی جهت کنترل مثانه به او کمک نمایدو بالعکس، رفتار خشونت آمیز به همراه سرزنش و تحقیر، نه تنها مؤثر نیست، بلکه از نظر روانی تأثیری منفی داشته و نوعی احساس طرد شدگی را در کودک بر می انگیزد. علاوه بر این، طفل به هنگام رفع حاجت دچار اضطراب و تشویش شده و نوعی احساس نارضایتی می کند. در حالی که به این نیاز طبیعی بایستی با عکس العملی طبیعی پاسخ داده شود.
اما اگر کودک حتی پس از چهار سالگی شب ادراری دارد، بایستی دلیل آن مورد بررسی قرار گیرد.

علت این بیماری چیست؟

حقیقتا نمی‌توان علت واحدی را برای این اختلال مطرح کرد. در نوع اولیه ممکن است تاخیر تکاملی و رشدی مطرح باشد و بعد ژنتیک نیز به عنوان عامل قوی دیگر در نظر گرفته شود. نوع ثانویه که معمولا در سن 7-5 سالگی شروع می‌شود می‌تواند تظاهری از وجود استرس کودک باشد مانند: تولد نوازد جدید، مهاجرت و نقل مکان، دعواهای خانوادگی، اختلاف، جدایی و طلاق والدین، تعویض مدرسه و روود به مدرسه جدید… .

مواردی از همراهی شب ادراری با سایر اختلالات روانپزشکی مانند: تاخیر تکاملی، اختلال بیش فعالی – کم توجهی و اختلالات رفتاری دیده می‌شود.

در مورد بیماری‌های جسمی مانند دیابت، کم کاری تیروئید و علل ساختمانی و نقایض آناتومیک از کودکان مبتلا، این مشکلات را داشته باشند در نتیجه بررسی آنها به طور معمول پیشنهاد نمی‌شود و بررسی‌های پرهزینه، تهاجمی و دردناک بستگی به نتیجه معاینه فیزیکی، شرح حال اخذ شده از بیمار و یافته‌های بالینی دارد ولی بهتر است عفونت ادراری بخصوص در دختران مبتلا مورد بررسی قرار گیرد. بررسی نوار مغزی علیرغم انجام زیاد آن در کودکان مبتلا به شب ادراری فقط در صورتی توصیه می‌شود که در شرح حال و معاینه و تاریخچه کودک یافته‌ای به نفع صرع پیدا شود.

گاه دیده می‌شود که شب ادراری متعاقب مصرف برخی از داروهای روانپزشکی رخ می‌دهد در نتیجه بهتر است در این مورد نیز دقت نماییم. کودکانی نیز هستند که بنا به بعضی دلایل روانشناختی، آب و مایعات زیادی مصرف می‌کنند که متعاقب آن دچار شب ادراری می‌شوند.

درمان‌ شب ادراری

بعضی عوامل از جمله کمبود هورمون آنتی‌دیورتیک یا کاهش ظرفیت مثانه ، عفونت‌های ادراری ، عوامل روانی و استرس‌ها می‌توانند موجب شب ادراری کودکان شوند.
برای اصلاح این مشکل، قبل از هرگونه دارودرمانی، باید اقدام به رفتاردرمانی کرد و این امر مستلزم همکاری والدین و کودک، هر دو است.

اقدامات لازم که باید توسط والدین صورت بگیرد چنین است؛

1 ـ کودک را متوجه کنید که پس از شام مصرف مایعات را به حداقل برساند تا ادرار کمتری تولید شود.
2 ـ قبل از رفتن به رختخواب حتما کودک را به دستشویی برده تا مثانه را کاملا تخلیه کند.
3 ـ تشک او را با رویه ضد آب پوشانده و در اتاق از بوگیرها یا خوشبوکننده‌های هوا استفاده کنید تا اگر شب ادراری اتفاق افتاد باعث آزار بیشتر کودکتان نشود.
4 ـ چند ساعت پس از آن که کودک خوابید، حتما او را بیدار کرده تا به دستشویی رود.
5‌ ـ کودک را در صورت شب ادراری توبیخ نکنید.

آموزش‌های لازم برای کودک مبتلا به شب ادراری چنین است؛

الف ـ باید به کودک آموزش داد تا به میزان دریافت مایعاتش در شب توجه کند و به هنگام تخلیه ادرار، مثانه را کاملا خالی کند.

ب ـ در طول روز مثانه را منقبض کند تا بتواند زمان بیشتری ادرار خود را نگه دارد.
پس از اقدامات فوق در صورت عدم موفقیت برای کنترل شب ادراری می‌توان درمان دارویی را زیر نظر متخصص شروع کرد، اما باید توجه داشت که آموزش مهارت کنترل ادرار از درمان دارویی مهم‌تر است، زیرا معمولا با قطع دارو شب ادراری مجددا عود می‌کند.دسمو پرسین دارویی است که تولید ادرار را کم می‌کند و می‌تواند در 50 درصد موارد کمک‌کننده باشد.

شب ادراری به طور کلی یک بیماری خوش خیم و خود به خود  محدود شونده است. بهبودی بخصوص در 7-5 سالگی و پس از 12 سالگی رخ می‌دهد. در صورتی که درمانی انجام نشود میزان بهبودی 20-10 درصد در سال است. ایمی پرامین، داروی دیگری است که می‌تواند در 40 درصد موارد کمک‌کننده باشد، اما چون دارویی است که فاصله دوز سمی با دوز درمانی‌اش بسیار کم است، حتما باید تحت نظر پزشک مصرف شود.

اکسی بوتینین دارویی است که برای کودکان با مثانه بیش‌فعال به کار می‌رود. کودک با مثانه بیش‌فعال کودکی است که بیش از یک بار در شب جای خود را خیس می‌کند و حتی اگر در روز هم بخوابد، ممکن است جای خود را خیس کند. اکسی بوتینین معمولا به تنهایی موثر نیست و همراه دسمو پرسین به کار می‌رود.

درباره شب ادراری ثانویه حتما باید علت اصلی درمان شود، مانند درمان عفونت ادرار، رفع سندرم‌های اتو ایمون و بیماری‌های آلـــرژیک، درمان بیــــمــاری‌های متـــابولیک مثل دیابت، و… از خــــــوردن نوشابه‌های دارای کافئین هم جدا خودداری شود.
شب ادراری به طور کلی یک بیماری خوش خیم و خود به خود  محدود شونده است. بهبودی بخصوص در 7-5 سالگی و پس از 12 سالگی رخ می‌دهد. در صورتی که درمانی انجام نشود میزان بهبودی 20-10 درصد در سال است.
آکاایران